گەلاوێژ خان .. ژنێك لە بەهرە.. لە خەبات .. لە فیداكاریی، لە وەفاو دڵسۆزیی
مستەفا ساڵح كەریم
گەلاوێژ خانی مرۆڤی هەست ناسك، پەروەردەی خەم و پەژارە، قاڵبووی لێقەومان و ڕاهاتووی ژیانی پڕ مەترسیی، هەر لە مناڵیەوە خێزانەكەیان تووشی ئاوارەیی و ئازاری غوربەت بوون، حكومەتی توركیای ڕەگەزپەرست بەدەر لەهەموو یاساو ڕێسایەك هەر لەبەر كورد بوون لە زێدی باوو باپیرانیان هەڵكەندن و ئاوارەی سەر سنوور كران.
لە وڵاتی دوەمیشیانا خاڵە ئەفسەرەكەی كە گەورەی خێزانەكەیان بوو هەر ماوەیەك و لەشارێكی عەرەب نشینا خۆیان دەبینیەوە، خاڵە سیاسیەكەشی سیخوڕانی ڕژێم هەناسەكەشیان دەژمارد و هەمیشە بەدوایەوە بوون و ئازادییان لێ زەوت دەكرد، تا لە ئەنجاما بەبڕیارێكی نامرۆڤانە ڕەگەزنامەی عیراقییان لێ سەندەوە، ئەو ڕۆژگارە كە ئەم تێكۆشەرە لەگەڵ عەبدولقادر ئیسماعیلی خەباتگێڕی عیراقیدا بەرەو ئەودیو سنوور ڕادەگوێزراند گەلاوێژ خان تەمەنی لە حەوت ساڵی تێنەپەڕیبوو، چەند ستەمە بۆ مناڵێكی وا سەیری فرمێسكە قەتیس ماوەكانی ناو چاوەكانی دایكی بكات كە بۆ برا ڕوناكبیرە تێكۆشەرەكەی بێدەنگ دەگریی و نازانێ ئەمە ئاخەرین دیدارە یان بەیەك شاد دەبنەوە.
* ئەگەر (فرانسواز ساگان) ی خانمە نووسەری فەرەنسایی بەپیر خەمانەوە دەچوو وەك لە ناونیشانی ڕۆمانەكەیدا دەردەكەوێ ــــ سڵاو ئەی خەم، بەڵام گەلاوێژ خانی ئێمە بەبێ ویستی خۆی، بەبێ سڵاو لەخەم.. خەم خۆی بە ماڵیانا دەكردو پەژارەی بەسەردا دەبەخشینەوە.
* قەدەری ئەم كچە مناڵە وابوو لەژێر چاودێری سیاسەتمەدارێكدا گەورە ببێ كە بوو بە دامەزرێنەری حزبێكی نەتەوەیی جەماوەری گەلی كوردی لەخۆی كۆ كردەوە، لەو ماڵەدا گەورە بوو هەر لەوێشەوە بووە هاوسەری سیاسەتمەدارێكی تری گەورەی كورد كە لە ئەنجاما بوو بە سكرتێری ئەو حزبەی خاڵی ئەم دایمەزراندبوو، لەماڵی نوێیدا ئەم خانمەمان چووە جیهانێكی ترەوە، سیاسەت، ئەدەب، كۆبوونەوەو نووسینی نامەی نهێنی و گەیاندنی بە هەڤاڵان، پارێزەریی و بەرگری كردن لەجوتیاران و زەحمەتكێشان، گەیشتنی هاوسەرەكەی بەپلەی حاكمی و وازهێنانی لەو پایە گەورەیە بۆ ئەو گۆڤارەی كە ئەمی بەناوەوە ناو نا، هەر ئەوانەش نا ڕێگای بەندیخانەو سەردانی هاوسەرە دیلەكەی ناو زیندانی ئەبوغریبیشی هاتە سەر، خاڵی خەباتی ژێرزەمینی دەكات و هاوسەرەكەشی لە زڕەی زنجیر دڵی نالەرزێ.
* هەر لەم ڕێبازە پیرۆزەدا كە هەر دوو تێكۆشەری مەزن خاڵی و هاوسەرەكەی گرتیانە بەر، كەسایەتی سێیەم هاتە ژیانیەوە، ئەویش ئەو گەنجە تێكۆشەرە ڕوناكبیرە دڵسۆزە ئازایە بوو كە هەڤاڵ و هاو خەباتیان بوو، بوو بە زاوای و ئەمیش بەكوڕی خۆشەویستی خۆی دانا.. ڕۆژگار بۆی دەرخست كە زاواكەی هەڵگرو پارێزەری هەمان ئاڵای پیرۆزی خاڵی و هاوسەرەكەیەتی، بۆیە لەوەودوا لەكاتی دابڕانیان لە مناڵەكانیان بە دڵ وبەگیان، بە ویستی خۆی، خۆی تەرخان كرد بۆ بەخێو كردنی جگەر گۆشەكانیان و وەك بیبیلەی چاوی لە هەندەران و لەو غەریبایەتیەدا دەیپاراستن، كەسی سێیەم وەك كەسایەتیەكی هەڵكەوتوو كاریگەرییەكی زۆری لەسەر ئەم بوو، زۆر ڕێزی لە ئەرك و ماندوو بوون و شەونخونی ئەم خانمە دەگرت، لەكاتێكدا ئەو گەیشتە لوتكەی سەركەوتن و گەورەترین پۆستی لە وڵاتدا وەرگرت و كاتێكی زۆری ڕۆژان و شەوانی خەریكی ڕاپەڕاندنی ئەركەكانی بوو، بەڵام هەمیشە دڵی لای (گەلە خان)بوو، بەردەوامیش جێی ڕێزو خۆشەویستی ئەو بوو.
* ژیانی مناڵی و گەنجی و خەباتی شارو شاخ و ژیانی ئەشكەوت و ئاوارەیی و پاشان جێگیربوونی لە وڵاتی ئینگلستان، گەیاندیانە حزوری قەڵەم، ئیتر بەهۆی ئەوەوە لەگەڵ كاغەزدا كەوتنە دایالۆگ، وەك ڕوبارێكی خوڕ لەگەڵ تاڤگەكانیا بەهرەی چیرۆكنووسین و ڕۆماننووسین لای ئەم خاتوونە گەشەی كرد، كانیاوی داهێنانی تەقیەوە.
* خەسڵەتێكی تری ئەم خاتوونە ڕۆماننووسە بیر تیژییە، ئەوەش كاریگەریەكی باشی لەسەر زەخیرەی نووسینەكانی هەبوو، كە دەستی دەدایە قەڵەم نەك ڕووداوە گەورەكان و بەسەرهاتە لەبیر نەچوەكان بەڵكو شتە بچوكەكانیش وەك شریتی سینەما دەهاتنەوە پێش چاوی و ئەویش وەك گرتەیەكی ناوازە لە نوسینەكانیا بەرجەستەی دەكردن.
دێتە یادم، جارێكیان لە دانیشتنێكمانا باسی نۆڤلێتێكی گەلاوێژ خانم بۆ هاوڕێی زۆر ئازیز د.كەمال فوئاد دەكرد بەناونیشانی (بووكی ئاتەخان) كە تازە نووسەر كردبووی بە عەرەبی و چاپكرا بوو وتم: ئەوەندە وردەكاریی تێدایە مرۆڤ سەرسام دەكات، داب ونەریتی كوردەواری و ژیانی ئەوروپایی و پێشوازیی میوانی ئازیز پاش گەڕانەوەی بۆ كوردستان، ئەمە جگە لە هەندە شتی تر كە ڕەنگە خەڵك لایان ئاسایی بێ، بەڵام لای گەلاوێژ خان جێی گرنگی و بایەخ پێدانە.. مناڵێكی ساوای گەورەبووی لەندەن دەیهێننەوە بۆ سلێمانی لەیەكەم بەرەبەیانیدا لە تاریك و ڕووندا بەجارێ لە دە بڵندگۆوە بانگ ئەدرێ مناڵ ئەزریكێنێ و هاوار ئەكات، ئاخۆ ئەبێ چی ڕووی دابێ؟ نووسەر بوێرانە دەپرسێ: ئەمە بۆ؟ ئایا ئەم هاواری بەكۆمەڵە پێویستە!!
هەروەها وتم: ژنە كوردێك ساڵانێك لە غوربەتدا بژیی وەك پەنابەری سیاسی موعاناتی خۆی بەشێوەیەكی ئەوتۆ لە قاڵبێكدا دابڕێژێ وا لە خوێنەر بكات بەسەرسامیەوە دوای پەرەگرافەكانی بكەوێ، ئەمە جێی سەرنج ڕاكێشانە، جێی تەقدیرە كاتێك كە وەسفی ئەو دایكانە دەكات بە ئوتوموبیلەكانیانەوە دەچن بۆ قوتابخانە بۆ هێنانەوەی ڕۆڵەكانیان. ڕاستەوخۆ گەلاوێژ خانت دێتە پێش چاو كە دەچێت كچەزاكانی لە قوتابخانە بهێنێتەوە، كاك كەمالی ڕەحمەتی وتی: ئەشكەوتی دلێرانت خوێندۆتەوە، وتم: بەڵێ.. بەرلەوەی قسەی تر بكەم وتی: ئەم ڕۆمانە دانسخەیە حەز دەكەم زۆرترین خوێنەری كورد بیخوێنێتەوە، ئەمە ڕۆمانێكە بەتاڵی ئاوریشم چنراوەو پەڕەكانی بۆنی گوڵە نێرگسیان لێ دێ، وشەكانی قارەمانێتی ئەم گەلە دەردەخەن كە دلێرانە بەرگریی لەخاك و خۆڵی وڵات و لە مرۆڤی كورد دەكەن، لەو دانیشتنەدا تێگەیشتم كە د.كەمال زۆر موعجیبە بە نوسینەكانی ئەم خانمە.
ڕەسوڵ هەمزاتۆفی شاعیری گەورەی داغستانی دەڵێ: ((من دەمەوێت نوسینەكەم وەكو كۆترێكی سپی نێو كۆترە شینكەی كێوی بێت و كاتی فڕین تا لەچاو ون دەبێت بناسرێتەوە))هیچ زیادەڕۆیی ناكەم گەر بڵێم: چیرۆكەكانی گەلاوێژ خان و ڕۆمانەكانی ئەو كۆترە سپیەن كە لە ئاسمانی ئەدەبی كوردیدا دەدەنە شەقەی باڵ و دەفڕن، لەناو هەموو كۆترەكانا، كۆترە سپیەكەی گەلاوێژ خان دەناسرێتەوە.
لەكۆتاییدا پیرۆزبابی و ڕێزی تایبەتیم بۆ هاو قەڵەم و هاوسەنگەرو هاو خەباتمان خوشكی بەڕێز گەلاوێژ خان، هیوای سەركەوتن و لەش ساغی بۆ دەخوازم.